مقدمه
بیماری التهابی روده (Inflammatory Bowel Disease – IBD) اصطلاحی است که به گروهی از اختلالات التهابی مزمن دستگاه گوارش اطلاق می‌شود که شامل دو بیماری اصلی به نام‌های کولیت اولسراتیو (UC) و بیماری کرون (CD) است. این بیماری‌ها با ایجاد التهاب مزمن در دستگاه گوارش، منجر به علائمی مانند اسهال خونی، درد شکمی، کاهش وزن و خستگی می‌شوند.
شیوع IBD در سال‌های اخیر به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه به‌صورت نگران‌کننده‌ای در حال افزایش است و نقش ژنتیک، ایمنی، محیط و سبک زندگی در بروز آن اثبات شده است.
۱. تفاوت IBD و IBS چیست؟
بسیاری از بیماران دو واژه IBD و IBS را با هم اشتباه می‌گیرند؛ اما این دو کاملاً متفاوت‌اند:
| ویژگی | IBD | IBS |
|---|---|---|
| ماهیت | التهابی و ارگانیک | عملکردی |
| نوع آسیب | زخم، التهاب، تنگی، فیستول | بدون آسیب ساختاری |
| آزمایش‌ها | اغلب غیرطبیعی | طبیعی |
| خطر سرطان | افزایش‌یافته | ندارد |
| درمان | داروهای سرکوب ایمنی، جراحی | تغییر رژیم، روان‌درمانی |
۲. کولیت اولسراتیو و بیماری کرون: تفاوت‌ها و شباهت‌ها
IBD به دو فرم اصلی تقسیم می‌شود:
کولیت اولسراتیو (Ulcerative Colitis)
-
فقط روده بزرگ (کولون) را درگیر می‌کند.
-
التهاب از مقعد شروع می‌شود و به‌صورت پیوسته بالا می‌رود.
-
فقط لایه سطحی مخاط آسیب می‌بیند.
بیماری کرون (Crohn’s Disease)
-
می‌تواند هر قسمتی از دستگاه گوارش (از دهان تا مقعد) را درگیر کند.
-
التهاب تکه‌تکه (skip lesions) است.
-
تمامی لایه‌های دیواره روده را درگیر می‌کند.
-
همراه با فیستول، تنگی و آبسه.
۳. علائم شایع بیماری التهابی روده
علائم IBD بسته به نوع بیماری، شدت و محل درگیری متفاوت است:
-
اسهال مزمن (گاه خونی)
-
درد و کرامپ شکمی
-
کاهش وزن بی‌دلیل
-
تب خفیف
-
خستگی مزمن
-
خون در مدفوع
-
احساس نیاز فوری به دفع (urgency)
-
درد مفاصل، ضایعات پوستی، التهاب چشم (درگیری خارج روده‌ای)
۴. علل و عوامل خطر بیماری التهابی روده
علت دقیق IBD ناشناخته است، اما مجموعه‌ای از عوامل در بروز آن نقش دارند:
عوامل ژنتیکی:
-
سابقه خانوادگی بیماری
-
ژن‌هایی مانند NOD2، IL23R و ATG16L1
عوامل محیطی:
-
رژیم غذایی پرچرب و کم‌فیبر
-
مصرف زیاد غذاهای فرآوری‌شده
-
سیگار (افزایش خطر کرون، کاهش خطر UC)
-
مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در کودکی
اختلال در ایمنی:
-
پاسخ ایمنی غیرطبیعی به باکتری‌های طبیعی روده
۵. روش‌های تشخیص IBD
تشخیص بیماری التهابی روده نیاز به ترکیب شرح حال، معاینه و بررسی‌های پاراکلینیک دارد:
آزمایش‌ها:
-
CBC: بررسی کم‌خونی
-
CRP و ESR: التهاب سیستمیک
-
کالپروتکتین مدفوع: التهاب داخل روده
-
تست‌های کبدی و کلیوی
کولونوسکوپی و بیوپسی:
-
تشخیص قطعی با مشاهده التهاب، زخم، و نمونه‌برداری
تصویربرداری:
-
MRI انتروگرافی، CT اسکن، سونوگرافی داپلر
۶. درمان بیماری التهابی روده
درمان IBD بسته به شدت، محل درگیری و پاسخ بیمار تنظیم می‌شود و هدف اصلی، کنترل التهاب، کاهش علائم و پیشگیری از عوارض است.
داروهای اصلی:
| دارو | مکانیسم | موارد مصرف |
|---|---|---|
| آمینوسالیسیلات‌ها (5-ASA) | ضد التهاب موضعی | کولیت اولسراتیو خفیف تا متوسط |
| کورتیکواستروئیدها | سرکوب ایمنی سریع | حملات شدید UC یا CD |
| ایمونومدولاتورها | تنظیم سیستم ایمنی | آزاتیوپرین، مرکاپتوپورین |
| بیولوژیک‌ها | مهارکننده TNFα، IL-12/23 | اینفلیکسیمب، آدالیمومب |
| مهارکننده‌های JAK | کاهش التهاب | توفاسیتینیب در UC |
جراحی:
-
در موارد مقاوم یا عوارض (مانند فیستول، تنگی، یا دیسپلازی)
-
در کولیت اولسراتیو، کولکتومی ممکن است منجر به بهبود قطعی شود.
۷. نقش رژیم غذایی، پروبیوتیک‌ها و سبک زندگی در IBD
رژیم غذایی:
-
در فاز حاد: رژیم کم‌فیبر، کم‌چرب، فاقد لبنیات
-
در بهبودی: رژیم متعادل با پروتئین کافی و مکمل‌های ویتامینی
-
رژیم خاص: رژیم خاص کربوهیدرات (SCD)، رژیم کم‌فودمپ (با احتیاط)
مکمل‌ها:
-
آهن، ویتامین B12، اسید فولیک، کلسیم، ویتامین D
پروبیوتیک‌ها:
-
در کولیت خفیف تا متوسط ممکن است مفید باشند
سبک زندگی:
-
ترک سیگار، کاهش استرس، فعالیت بدنی ملایم
پرسش‌های پرتکرار درباره IBD
❓ آیا IBD درمان قطعی دارد؟
خیر. بیماری مزمن است اما قابل کنترل است. در برخی موارد کولیت با جراحی درمان می‌شود.
❓ آیا رژیم خاص می‌تواند جایگزین دارو شود؟
خیر. رژیم فقط مکمل درمان دارویی است و نباید جایگزین شود.
❓ آیا بارداری در بیماران IBD خطرناک است؟
با کنترل بیماری، اغلب بارداری بی‌خطر است. اما مشاوره پیش از بارداری ضروری است.
پیش‌آگهی و کیفیت زندگی
پیش‌آگهی IBD بسته به شدت، پاسخ به درمان، سن شروع بیماری و همکاری بیمار متغیر است. با درمان منظم و پیگیری دقیق، بیشتر بیماران می‌توانند زندگی طبیعی و فعال داشته باشند.
نتیجه‌گیری
بیماری التهابی روده یک بیماری مزمن اما قابل کنترل است که با تشخیص زودهنگام، درمان مناسب و همکاری پزشک و بیمار می‌توان از بسیاری از عوارض آن پیشگیری کرد. استفاده از رویکرد چندجانبه شامل دارو، رژیم غذایی، حمایت روانی و در موارد لازم جراحی، کلید موفقیت در درمان است.
✅ خدمات تشخیص و درمان IBD در بوشهر
در کلینیک فوق‌تخصصی گوارش دکتر حمیدرضا محبوبی با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته، کولونوسکوپی دقیق، تست‌های ایمونولوژیک و تجویز داروهای بیولوژیک، بهترین خدمات درمانی به بیماران IBD ارائه می‌شود.
📍 بوشهر، چهارراه دادگستری، مجتمع درمانی هلال احمر، طبقه همکف
📞 تماس برای نوبت: 09046010691
